Podręcznik do Starożytnych Run
1.4 Jak przedstawia się historia futharku starszego, a jak futharku młodszego?
Cele zajęć:
- Uczeń po dzisiejszej lekcji będzie potrafił wskazać różnice między futharkiem naturalnym, a futharkiem sztucznym,
- Uczeń po dzisiejszych zajeciach będzie potrafił opowiedzieć o futharku starszym,
- Uczeń po lekcji będzie potrafił opowiedzieć o futharku młodszym.
Futhark naturalny, a futhark sztuczny
Futharkiem naturalnym nazywamy taki, który nie został stworzony przez człowieka, a ukształtował się samodzielnie podczas trwania wojen i migracji ludności, przykładem owego alfabetu może być Futhark Młodszy. Sztucznym futharkiem nazywamy albfaet w całości opisany i utworzony przez człowieka zawodowo zajmującego się runami. Utworzony on zostaje na podstawie innych, istniejących już run, a końcowy efekt nadaje mu runolog. Przykładem takiego rodzaju alfabetu run może być Futhark Armeński - wykonany przez austriackiego runologa - Guida von Lista.
U źródeł, Futharku Starszego
Starszy Alfabet runiczny (Futhark Starszy) jest najstarszą formą runicznego alfabetu, używanego przez plemiona germańskie, posługujące się dialektami z grupy staronorweskiej i starogermańskiej od II do VIII w. Umieszczany był na artefaktach (biżuteria, amulety, narzędzia, bronie) i kamieniach runicznych.
Najpowszechniej uznawana hipoteza głosi, że runy futharku starszego powstały albo z łaciny, albo też z jednego ze staroitalskich alabetów. Ich kanciaste kształty, przypuszczalne przystosowanie do nacinania w drzewie albo w metalu, nie są germańską innowacją, ale cechą, która jest charakterystyczna dla ówczesnych alfabetów zarówno dla staroitalskiego jak i dla łaciny. Napis na hełmie z I wieku przed naszą erą znalezionym w Negau zawiera germańskie imię, Hariagastiz, zapisane w północno-etruskim alfabecie i może być najwcześniejszym świadectwem połączenia mówionego języka germańskiego z alfabetycznym zapisem.
Futhark Starszy liczy sobie 24 runy i prawie wszystkie odpowiadają łacińskiemu alfabetowi, co pozwala na zakładanie podstawowych zaklęć pojedynkujących, w formie runy. W runologii podstawowej występuje jednostka, zwana Aetem, która dzieli Futhark Starszy na trzy części. Jeden Aet, liczy sobie 8 run, co po krótkim działaniu, daje nam 24, czyli tyle, ile Futhark Starszy liczy run.
U źródeł, Futharku Młodszego
Futhark Młodszy, nazwany też skandynawskim, jest zredukowaną formą futharku starszego. Składa się tylko z 16 znaków. Stosowany był, od około VIII wieku.
Futhark młodszy, znajdowany w Skandynawii i pozaskandynawskich osadach Wikingów, wprowadzony został do powszechnego użytku prawdopodobnie od IX wieku. W okresie wędrówek plemion europejskich futhark starszy był sekretnym pismem, tylko wybranej mniejszości. Z ok. 350 inskrypcji zachowanych do naszych czasów możemy wnioskować, że umiejętność czytania i pisania w futharku młodszym stawała się coraz bardziej powszechna w Skandynawii. Potwierdza to też wielka liczba kamieni runicznych (ok. 6 tys.), czasem nawet z banalnymi inskrypcjami.
Faza przejściowa z futharku starszego do młodszego miała miejsce od ok. 650 do 800 roku. Często inskrypcje, z tego okresu zawierają runy, z obu futharków. Futhark młodszy stał się znanym w Europie jako "alfabet Skandynawów" i był powszechnie wykorzystywany w handlu i dyplomatycznych kontaktach.
Futhark młodszy dzieli się na dwa odgałęzienia: duńskie i szwedzkie z norweskim. Różnice między dwoma wersjami były kwestią sporną. Ogólne przekonanie jest takie, że różnica polegała na wykorzystaniu wersji. Odgałęzienie duńskie było używane dla udokumentowania na kamieniach, podczas gdy odgałęzienie szwedzkie, z norweskim były w codziennym użyciu dla prywatnych albo oficjalnych wiadomości umieszczanych na kawałkach drewna.
Zadania związane, z tematem:
1. W formie tabeli, przedstaw różnice, pomiędzy Futharkiem Starszym, a Futharkiem Młodszym.
2. Jakie jest Twoje stanowisko, w sprawie, który Futhark jest uż